⚠️ Önemli Uyarı: Bu içerik bilgilendirme amaçlıdır ve kesinlikle tıbbi tavsiye yerine geçmez. Zona (Herpes Zoster) ciddi bir sinir sistemi enfeksiyonudur. Ciddi belirtiler, ilerleyen şikayetler veya riskli durumlarda (özellikle göz çevresinde döküntü) derhal bir uzmana başvurulması önerilir.
Zona, yani tıp dilindeki adıyla Herpes Zoster, hayatınızın en acı verici sağlık sorunlarından biri olabilir. Vücudun tek bir tarafında kendini gösteren bu döküntüler ve eşlik eden şiddetli sinir ağrısı, günlük yaşam kalitenizi ciddi anlamda düşürür. Bu sinsi virüs, birçoğumuzun çocukken geçirdiği suçiçeği virüsünün (Varicella Zoster) yıllar sonra yeniden uyanmasıdır. Biliyoruz, yaşadığınız ağrı sadece cilt yüzeyinde değil, derinin altında, sinirlerde hissediliyor.
neneYeİyiGelir.com olarak, bu zorlu süreçte size destek olmak için buradayız. Bu kapsamlı rehberde, zona ağrısını ve kaşıntısını hafifletmeye yardımcı olacak, bilimsel temellere dayanan ve evde güvenle uygulayabileceğiniz doğal yöntemleri, pratik çözümleri ve yönetim stratejilerini bulacaksınız. Unutmayın, evde uygulanan pratik çözümler temel tıbbi tedavinizin sadece bir destekleyicisidir, asla yerine geçmez.
Peki, bu inatçı ve yakıcı zonaya ne iyi gelir? Ağrıyı nasıl kontrol altına alabiliriz ve iyileşme sürecini nasıl hızlandırabiliriz? Adım adım ilerleyelim.
Zona (Herpes Zoster) Nedir? Neden Ortaya Çıkar?
Zona, ismini pek çok kişinin duyduğu ancak detaylarını bilmediği bir durumdur. Bu, sadece bir döküntü veya cilt problemi değil, doğrudan sinirleri etkileyen viral bir hastalıktır. Zonaya ne iyi gelir sorusuna doğru cevaplar verebilmek için, öncelikle neyle savaştığımızı anlamamız gerekir.
Zona Virüsünün Kimliği: Uyuyan Düşman
Zona, suçiçeğine neden olan aynı virüs olan Varicella Zoster Virüsü’nün (VZV) sebep olduğu bir enfeksiyondur. Suçiçeği geçtikten sonra, virüs vücudunuzdan tamamen atılmaz. Aksine, omurilik ve beyne yakın sinir hücrelerinde uyku (latent) durumuna geçer.
Yıllar sonra, bağışıklık sisteminiz zayıfladığında (yaşlanma, stres, başka bir hastalık nedeniyle), bu virüs yeniden aktive olur. Sinir lifleri boyunca ilerleyerek cilde ulaşır ve karakteristik ağrılı döküntülere neden olur. İşte bu yeniden uyanma durumuna Zona denir.
Zona İçin Risk Faktörleri
Zona, herkesi etkileyebilir, ancak bazı faktörler bu durumun ortaya çıkma olasılığını artırır:
- Yaş: En büyük risk faktörü 50 yaşın üzerinde olmaktır. Yaş ilerledikçe bağışıklık sistemi doğal olarak zayıflar.
- Zayıf Bağışıklık Sistemi: Kanser, HIV, organ nakli veya bağışıklığı baskılayıcı ilaçlar kullanan kişiler daha risklidir.
- Yoğun Stres ve Travma: Kronik stres, bağışıklık sistemini baskılayarak virüsün aktivasyonunu tetikleyebilir.
Zona Bulaşıcı mıdır?
Zona, aktif döküntü evresindeyken bulaşıcıdır. Ancak bu, suçiçeği gibi havadan damlacık yoluyla bulaşmaz. Zona döküntülerindeki sıvıya temas yoluyla bulaşır.
Önemli Not: Zona, bağışıklığı olmayan birine (suçiçeği geçirmemiş veya aşılanmamış) bulaştığında, o kişide zona değil, suçiçeği hastalığına neden olur. Bu nedenle, aktif zonası olanların bebeklerden, hamilelerden ve bağışıklığı zayıf kişilerden uzak durması önerilir.
Zona Belirtileri ve Ağrı Evreleri: Acının Yolculuğu
Zona, genellikle aniden ortaya çıkan ve ilerleyen bir dizi belirtiye sahiptir. Ağrı, hastalığın en belirgin ve en zorlayıcı kısmıdır. Zonaya ne iyi gelir sorusunu yanıtlarken, hangi evrede olduğumuzu bilmek, doğru yöntemi seçmek açısından önemlidir.
Prodromal Dönem (Döküntü Öncesi)
Bu evre, döküntülerin ortaya çıkmasından birkaç gün önce başlar. Bu dönemde birçok kişi ne olduğunu anlamaz.
- Garip Hissiyat: Vücudun tek bir tarafında, ileride döküntülerin çıkacağı bölgede yanma, karıncalanma, kaşıntı veya aşırı hassasiyet başlar.
- Genel Rahatsızlık: Hafif ateş, yorgunluk, baş ağrısı veya mide bozukluğu görülebilir.
- Erken Ağrı: Bu ağrı, bazen öyle şiddetlidir ki, insanlar önce kalp krizi, apandisit veya böbrek taşı gibi başka hastalıklar sanabilir.
Aktif Döküntü Dönemi (Akut Faz)
Prodromal dönemden 1 ila 5 gün sonra, sinir hattı boyunca şerit şeklinde kırmızı bir döküntü ortaya çıkar.
- Kabarcıklar (Veziküller): Kırmızı zemin üzerinde içi sıvı dolu kabarcıklar oluşur. Bunlar genellikle gövde, yüz veya boyun bölgesinde (tek taraflı) bir bant şeklinde yerleşir.
- Yoğun Ağrı: Bu aşamada zonanın karakteristik sinir ağrısı (nevralji) zirve yapar. Ağrı yanma, batma, elektrik çarpması veya zonklama şeklinde tarif edilir.
- Kuruma ve Kabuklanma: Bir hafta ila 10 gün içinde kabarcıklar patlar, kurur ve kabuklanır. Bu aşamadan sonra virüs bulaşıcılığını yitirir.
Zona Ağrısının Özelliği: Sinir Hassasiyeti
Zona ağrısı, normal ağrı kesicilere dirençli olabilir çünkü bu ağrı, cilde değil, doğrudan sinir liflerine (nöronlara) verilen hasardan kaynaklanır. En ufak bir dokunuş, rüzgar esintisi veya giysinin sürtünmesi bile dayanılmaz bir acıya neden olabilir (Allodini).
Zona Ağrısı ve Kaşıntısını Hafifleten Evde Uygulanabilir Doğal Yöntemler
Zona tedavisinin temelini doktorunuzun reçete ettiği antiviral ilaçlar oluşturur. Ancak bu süreçte ağrıyı ve kaşıntıyı yönetmek için evde uygulayabileceğiniz pratik ve doğal destekleyici yöntemler mevcuttur. Unutmayın, bu yöntemler iyileşmeyi hızlandırmaz, ancak konforunuzu artırır.
1. Soğuk ve Islak Kompresler (Akut Ağrı İçin)
Soğuk uygulamalar, kabarcıkların olduğu bölgedeki sinir uçlarını geçici olarak uyuşturarak ağrıyı ve yangıyı hafifletmenin en pratik yoludur. Ancak ciltte buz yanığına neden olmamak için dikkatli olunmalıdır.
Adım Adım Soğuk Kompres Uygulaması
- Hafif Nemlendirme: Temiz, yumuşak bir bezi soğuk (ancak buzlu olmayan) suya batırın.
- Fazla Suyunu Sıkın: Bezin çok ıslak olmamasına dikkat edin; kabarcıkların yumuşamasına neden olabilir.
- Uygulama: Bezi doğrudan ağrılı bölgenin üzerine nazikçe yerleştirin.
- Süre: Bu uygulamayı günde birkaç kez, her seferinde 10 ila 15 dakika boyunca yapabilirsiniz.
Uyarı: Bazı kişilerde soğuk, sinir ağrısını tetikleyebilir. Eğer soğuk kompres ağrıyı artırıyorsa, bu yöntemi derhal bırakın ve ılık (vücut sıcaklığında) kompres deneyin.
2. Yulaf Ezmesi Banyosu (Kaşıntı ve Rahatlama İçin)
Yulaf, doğal olarak anti-enflamatuar ve yatıştırıcı özelliklere sahiptir. Kolloidal yulaf ezmesi (öğütülmüş yulaf), cildin pH dengesini düzenleyerek özellikle zonanın neden olduğu yoğun kaşıntı ve tahrişi hafifletmeye yardımcı olur.
Yulaf Banyosu Nasıl Hazırlanır?
- Malzeme: Yaklaşık 1 su bardağı işlenmemiş yulaf ezmesini mutfak robotunda çok ince un haline getirin (kolloidal yulaf).
- Sıcaklık: Küveti ılık suyla doldurun. Su çok sıcak olmamalıdır, zira sıcak su kaşıntıyı artırır.
- Banyo: Yulaf ununu suya ekleyin ve karıştırın. Su, hafif sütlü bir görünüm alacaktır.
- Süre: Döküntülü bölgenizi bu suda 15 ila 20 dakika bekletin. Çıkarken cildinizi nazikçe, ovalamadan havluyla kurulayın.
3. Kalamin Losyonu ve Vazelin (Cilt Koruması)
Zonaya ne iyi gelir dendiğinde akla gelen en temel topikal desteklerden biri kalamin losyonudur. Kalamin, cildi serinletme ve kurutma özellikleriyle kaşıntıyı ve sızıntıyı azaltmaya yardımcı olur.
- Kalamin Losyonu: Kaşıntıyı azaltmak için kabarcıkların üzerine, doktorunuza danışarak uygulayabilirsiniz. (Kabarcıklar açık yara halindeyken dikkatli kullanılmalıdır.)
- Vazelin (Petrol Jeli): Kabuklanma döneminde, kabukların yumuşak kalması ve çatlamaması için ince bir tabaka halinde saf vazelin sürmek faydalı olabilir. Bu aynı zamanda döküntünün giysilere sürtünmesini de engeller.
4. Stres Yönetimi ve Dinlenme (Bağışıklık Güçlendirme)
Zona, genellikle bağışıklık sistemi baskılandığında aktive olur. İyileşme süreci, vücudun virüsle savaşma yeteneğine bağlıdır. Bu nedenle fiziksel ve zihinsel dinlenme zorunludur.
- Mutlak Dinlenme: Zona akut evredeyken iş veya yoğun ev işlerinden kaçının. Yeterli uyku, bağışıklık hücrelerinin yenilenmesi için kritiktir.
- Meditasyon veya Nefes Egzersizleri: Kronik ağrı, stres seviyesini yükseltir ve bu da iyileşmeyi yavaşlatabilir. Basit meditasyon veya derin nefes egzersizleri, sinir sistemini yatıştırmaya yardımcı olur.
Bilimsel Olarak Desteklenen Destekleyici Yaklaşımlar
Doğal uygulamaların yanı sıra, zona ağrısının şiddetini yönetmek için doktor kontrolünde kullanılabilecek veya bilimsel verilerle desteklenen destekleyici yöntemler mevcuttur.
1. Vitaminler ve Mineral Takviyeleri
Bağışıklık sistemini destekleyen vitaminler, vücudun Varicella Zoster virüsüyle savaşma yeteneğini artırabilir. Ancak takviye kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışmalısınız.
- C Vitamini: Güçlü bir antioksidandır ve bağışıklık sistemini destekler. Taze meyve ve sebzelerden bol miktarda alınması önerilir.
- B Grubu Vitaminler (Özellikle B12): Zona, bir sinir hastalığı olduğu için, sinir sağlığını destekleyen B vitaminleri (sinir liflerinin onarılmasına yardımcı olabilir) faydalı olabilir. [GÜVENİLİR KAYNAK: Mayo Clinic]
- Çinko: Bağışıklık fonksiyonunda kritik rol oynar ve virüs replikasyonunu yavaşlatmaya yardımcı olabilir.
2. Ağrı Yönetimi İçin Reçetesiz İlaçlar
Basit ağrı kesiciler (Parasetamol veya İbuprofen gibi) hafif ve orta dereceli ağrıyı yönetmeye yardımcı olabilir. Ancak sinir ağrısı (nevralji) tipik olarak bu ilaçlara dirençlidir. Doktorunuz, zonanın sinir ağrısına özel ilaçlar (gabapentin veya pregabalin gibi) reçete edebilir.
Önemli Uyarı: Ağrı ne kadar erken kontrol altına alınırsa, zonanın en ciddi komplikasyonu olan postherpetik nevralji (PHN – zona sonrası kronik sinir ağrısı) riski o kadar azalır. Bu nedenle ağrı şiddetliyse, doktora başvurmayı ertelemeyin.
3. Doğal Anti-inflamatuar Besinler
Vücuttaki enflamasyonu (iltihabı) azaltmak, zona ağrısının hafiflemesine dolaylı olarak yardımcı olur. Beslenmenizi bu süreçte anti-enflamatuar gıdalarla destekleyebilirsiniz.
- Zerdeçal ve Zencefil: Curcumin içeren zerdeçal ve zencefil, güçlü anti-enflamatuar özelliklere sahiptir. Yemeklerinize ekleyebilir veya çay olarak tüketebilirsiniz.
- Omega-3 Yağ Asitleri: Somon, ceviz ve keten tohumunda bulunan omega-3’ler, kronik iltihabı azaltmaya yardımcı olur.
- Kaçınılması Gerekenler: Bu dönemde yüksek şekerli, işlenmiş ve doymuş yağ oranı yüksek gıdalardan kaçınmak, enflamasyonu artırarak iyileşmeyi yavaşlatabilir.
Zona Yönetiminde Yapılan Hatalar ve Kaçınılması Gerekenler
Zona ile başa çıkmaya çalışırken, döküntülü bölgeyi tahriş edecek veya enfeksiyon riskini artıracak bazı yaygın hatalardan kaçınmak gerekir.
Sık Yapılan Hatalar
1. Kabarcıkları Kaşımak ve Patlatmak
Kaşıntı ne kadar dayanılmaz olursa olsun, kabarcıkları kaşımak veya patlatmak en büyük hatadır. Bu eylem:
- Enfeksiyon Riski: Kabarcığın içindeki sıvıya bakteri girmesine ve sekonder bir enfeksiyon oluşmasına neden olur.
- Yara İzi: Ciltte kalıcı izler bırakma riskini artırır.
- Bulaşma: Virüsün başka yerlere veya başka insanlara bulaşma riskini yükseltir.
2. Doğrudan Buz Uygulamak
Soğuk kompres iyi gelir, ancak buzu veya buz paketini doğrudan cilde uygulamak sinir uçlarını aşırı soğutarak ağrıyı kötüleştirebilir veya ciltte hasara yol açabilir. Buz her zaman bir havluya sarılarak kullanılmalıdır.
3. Bazı Bitkisel Kremleri Rastgele Sürmek
Pek çok bitkisel yağ veya krem, ciltte hassasiyete neden olabilir. Özellikle limon, nane gibi güçlü esansiyel yağların seyreltilmeden, açık zonaya sürülmesi şiddetli tahrişe ve yanmaya yol açar. Bilimsel olarak kanıtlanmamış veya alerjik reaksiyon yaratma riski olan hiçbir şeyi doktorunuza danışmadan zonanın üzerine sürmeyin.
4. Hava Almayan Giysiler Giymek
Döküntülü bölgenin temiz, kuru ve serin tutulması şarttır. Sentetik, dar ve sürtünme yaratan giysiler, ağrıyı ve kaşıntıyı artırır. Bu dönemde pamuklu, bol ve nefes alan kıyafetler tercih edilmelidir.
Zona Sonrası Sinir Ağrısı (Postherpetik Nevralji – PHN) ve Önlenmesi
Zona iyileşse bile, virüsün sinirlerde bıraktığı hasar nedeniyle ağrı aylarca, hatta yıllarca devam edebilir. Bu duruma Postherpetik Nevralji (PHN) denir. PHN, zonanın en korkulan komplikasyonudur ve yaşam kalitesini ciddi anlamda düşürür.
PHN Nasıl Önlenir?
PHN riskini azaltmanın iki temel yolu vardır:
1. Erken Antiviral Tedavi
Zonadan şüphelendiğiniz an, ilk 72 saat içinde doktora gitmek ve antiviral tedaviye başlamak kritik öneme sahiptir. Antiviraller, virüsün çoğalmasını durdurur ve sinir hasarını minimuma indirir. Bu, PHN riskini önemli ölçüde azaltır. [GÜVENİLİR KAYNAK: WHO]
2. Zona Aşısı
PHN’nin en etkili önlenmesi, zonanın kendisinin önlenmesidir. 50 yaş ve üzeri kişilere zona aşısı şiddetle tavsiye edilmektedir. Aşı, zona geçirme riskini ve eğer zona geçirirseniz ağrının şiddetini azaltır.
PHN Ağrısına Ne İyi Gelir?
Eğer PHN gelişirse, evde uygulanan soğuk kompres veya basit ağrı kesiciler genellikle yetersiz kalır. Bu durumda doktorlar, sinir ağrısını bloke etmeye yönelik özel tedaviler uygularlar:
- Topikal Ağrı Kesiciler: Kapsaisin kremleri veya lidokain içeren yamalar.
- Sinir Stabilizatörleri: Gabapentin veya pregabalin gibi reçeteli ilaçlar.
- Antidepresanlar: Bazı antidepresan türleri (özellikle trisiklik antidepresanlar), düşük dozlarda sinir ağrısını yönetmek için kullanılabilir.
Ne Zaman Mutlaka Doktora Gitmelisiniz?
Zona, evde sadece semptomları hafifletilebilen, ancak mutlaka tıbbi gözetim gerektiren bir durumdur. Aşağıdaki durumlar acil tıbbi müdahale gerektirir:
Acil Durum İşaretleri
- Göz Çevresinde Döküntü: Zona, göz sinirlerini etkilerse kalıcı görme kaybına yol açabilir (Oftalmik Zoster). Alnınızda, burun ucunuzda veya göz çevrenizde döküntü varsa, derhal göz doktoruna ve enfeksiyon uzmanına başvurun.
- 72 Saat Kuralı: Döküntünün ilk 72 saati içinde antiviral tedaviye başlanmalıdır. Eğer belirtiler yeni başladıysa, randevu almak için beklemeyin.
- Şiddetli Baş Ağrısı ve Ense Sertliği: Virüsün merkezi sinir sistemine yayıldığını gösteren işaretler olabilir.
- Döküntüde Yayılma veya İltihap: Döküntü alanı kızarır, şişer, sıcaklaşır ve sarı veya yeşil irin akmaya başlarsa, bakteriyel bir enfeksiyon oluşmuş demektir.
- Bağışıklık Zafiyeti: Eğer kanser tedavisi görüyor, HIV’iniz var veya bağışıklığı baskılayıcı ilaç kullanıyorsanız, belirtiler başlar başlamaz doktorunuza haber verin.
Hafif seyreden vakalarda bile, tanı koymak ve tedavi protokolünü belirlemek için doktor ziyareti şarttır. Evde uygulayacağınız pratik çözümler (zonaya ne iyi gelir yöntemleri), ana tedavinin yanında sadece konfor sağlayıcıdır.
Zona İyileşme Sürecini Destekleyen Yaşam Tarzı İpuçları
Zona tedavisi boyunca vücudunuzun iyileşme hızını artırmak için basit yaşam tarzı değişiklikleri yapabilirsiniz. Unutmayın, zona 2 ila 4 hafta süren yorucu bir süreçtir.
1. Temizlik ve Koruma
- Bölgeyi Temiz Tutun: Ilık su ve hipoalerjenik sabun kullanarak döküntü bölgesini nazikçe yıkayın. Banyo sonrası kesinlikle ovalamadan, tampon hareketlerle kurulayın.
- Koruyucu Örtü: Enfeksiyon riskini azaltmak ve giysilerin sürtünmesini engellemek için doktorunuzun önerdiği steril gazlı bezle döküntüleri kapatabilirsiniz.
2. Beslenme ve Hidrasyon
- Bol Su Tüketimi: Yeterli hidrasyon, vücudun toksinleri atmasına ve genel iyileşmeyi desteklemesine yardımcı olur.
- Dengeli Beslenme: Bağışıklığı destekleyici tam tahıllar, yağsız proteinler ve bol renkli sebzeler tüketin.
3. Doğru Giysi Seçimi
Pamuklu ve ipek gibi doğal, yumuşak kumaşlar giyin. Giysileriniz, döküntü bölgesine baskı yapmamalı ve sürtünme oluşturmamalıdır. Unutmayın, zonanın neden olduğu sinir hassasiyetinde en ufak bir sürtünme bile şiddetli ağrıya yol açabilir.
Sonuç: Acıyı Yönetmek ve Hızla İyileşmek
Zona (Herpes Zoster), hem fiziksel hem de psikolojik olarak yorucu bir deneyimdir. Ancak doğru tıbbi destek ve evde uygulayacağınız pratik, güvenilir yöntemlerle bu süreci yönetmek mümkündür. Unutmayın, zonaya ne iyi gelir sorusunun ilk cevabı daima erken teşhis ve antiviral tedavidir.
Ağrı yönetimi için ılık banyoları, soğuk kompresleri ve rahatlatıcı giysileri hayatınızın bir parçası yapın. Vücudunuza dinlenmesi için zaman tanıyın ve bağışıklığınızı destekleyecek besinlere odaklanın.
Eğer döküntüleriniz yeni başladıysa, zaman kaybetmeden doktorunuza başvurun. Kendi kendinize teşhis koymaktan ve kanıtlanmamış “mucize” çözümlere yönelmekten kaçının. Sizin sağlığınız, bizim için en değerli şey. Şimdi sıra sizde; kendinize iyi bakın ve iyileşme sürecinizi destekleyecek adımları atmaktan çekinmeyin!
Sık Sorulan Sorular (SSS)
Zona Kaç Günde Geçer?
Zona döküntüsü ve akut ağrı genellikle 2 ila 4 hafta sürer. Kabarcıklar tipik olarak 7 ila 10 gün içinde kabuklanır. Ancak sinir ağrısı (nevralji), cilt iyileştikten sonra bile birkaç hafta daha devam edebilir. Erken antiviral tedaviye başlamak süreyi kısaltır ve şiddetini azaltır.
Zona İçin Hangi Kremler ve Losyonlar Kullanılabilir?
Kaşıntıyı hafifletmek için en yaygın önerilen ürün kalamin losyonudur. Ayrıca, doktor kontrolünde ağrıyı uyuşturmaya yardımcı olacak lidokain bazlı kremler veya yamalar da kullanılabilir. Döküntüleri temiz ve kuru tutmak önemlidir; ağır veya kokulu kremlerden kaçınılmalıdır.
Zona Ağrısı Nasıl Yönetilir?
Zona ağrısı, sıradan ağrı kesicilerle genellikle zor yönetilir. Akut dönemde soğuk kompresler geçici rahatlama sağlar. Doktorunuz, sinir ağrısına özel olarak tasarlanmış reçeteli ilaçlar (gabapentin veya pregabalin gibi) ve bazen de kortikosteroidler önerebilir. Dinlenme ve stres azaltma da ağrı eşiğini yükseltmeye yardımcı olur.
Zonada Sıcak Banyo Yapmak İyi Gelir mi?
Hayır, genellikle sıcak banyodan kaçınılması önerilir. Çok sıcak su, ciltteki iltihabı ve kaşıntıyı artırabilir. Bunun yerine, kolloidal yulaf ezmesi eklenmiş ılık banyolar, cildi yatıştırmak için idealdir.
Zona Tekrarlar mı?
Çoğu kişi zonayı hayatında yalnızca bir kez geçirir. Ancak bağışıklığı zayıf olan kişilerde veya aşırı stres durumlarında zona tekrarlama riski vardır. Bu risk, özellikle ileri yaşlarda ve altta yatan kronik hastalıkları olanlarda artar.
Zonaya Hangi Uzmanlık Alanı Bakar?
Zona tanısı ve ilk tedavisi genellikle Aile Hekimi veya Dermatoloji (Cildiye) uzmanı tarafından konulur. Şiddetli ağrı yönetimi için Nöroloji (Sinir Bilimi) veya Algoloji (Ağrı Bilimi) uzmanlarına yönlendirme yapılabilir. Göz tutulumu varsa, Oftalmoloji (Göz Doktoru) acil olarak müdahale etmelidir.
Yemeklerle Zonanın İyileşmesi Hızlandırılabilir mi?
Zona virüsü (Herpes) yönetiminde bazı çalışmalar lizin (amino asit) takviyelerinin faydalı olabileceğini göstermektedir. Ancak bu, net bir tedavi yöntemi değildir. Bağışıklık sistemini destekleyen C vitamini, çinko ve B vitaminlerinden zengin, anti-enflamatuar bir diyet (meyve, sebze, tam tahıllar) iyileşme sürecine destek olur.
